Informatie over het onderzoek naar hersenveroudering bij tweelingen zonder geheugenproblemen

Graag willen wij u uitnodigen voor deelname aan een nieuw medisch-wetenschappelijk onderzoek bij oudere tweelingen. Dit onderzoek bestudeert het ouder worden van het menselijk brein. Hoe komt het dat de ene persoon gezond ouder wordt terwijl de ander problemen krijgt met het geheugen? U beslist zelf of u wilt meedoen aan dit onderzoek. Voordat u de beslissing neemt, is het belangrijk om meer te weten over het onderzoek. Lees deze informatiebrief daarom rustig door en bespreek het met partner, vrienden of familie.

Dit onderzoek wordt uitgevoerd door het Vrije Universiteit medisch centrum (VUmc) in samenwerking met het Nederlands Tweelingen Register (NTR).

Hebt u na het lezen van de informatie nog vragen? Dan kunt u terecht bij dr. Den Braber, die als onderzoeker is verbonden aan het VUmc en het NTR. Onderaan deze brief vindt u haar contactgegevens. Zij zal twee weken na ontvangst van een uitnodiging telefonisch contact met u opnemen.

Achtergrond

Bij het ouder worden vinden er veranderingen plaats in de hersenen. De ene persoon kan met goede geestelijke vermogens heel oud worden, terwijl veroudering bij de ander gepaard kan gaan met milde tot ernstige geheugenproblemen. Een veelvoorkomende oorzaak van ernstige geheugenproblemen is de ziekte van Alzheimer. Uit eerder onderzoek is gebleken dat de stapeling van het eiwit amyloid in de hersenen de eerste stap is in de ontwikkeling van deze ziekte. Daarom willen we met dit onderzoek het ontstaan en de gevolgen van deze amyloidstapeling op de ontwikkeling van geheugenproblemen beter begrijpen. Het onderzoek willen we uitvoeren bij mensen die gezond zijn en nog niet of nauwelijks beperkingen hebben met hun geheugen. We hopen dat het hierdoor in de toekomst beter mogelijk wordt om de ziekte van Alzheimer te herkennen en om nieuwe behandelingen te ontwikkelen. Door het onderzoek uit te voeren bij eeneiige tweelingen hopen wij meer te weten te komen over de mogelijke erfelijke achtergrond van het wel of niet krijgen van amyloidstapeling en geheugenproblemen. Wij hopen dan ook dat zowel u als uw tweelingbroer of -zus mee willen doen aan deze studie. U kunt dan uiteraard samen met uw broer of zus naar het VUmc komen. Op deze pagina geven we u informatie over wat het onderzoek inhoudt.

Doel van het onderzoek

Met dit onderzoek willen wij het ontstaan en de gevolgen van amyloidstapeling op geheugenklachten beter begrijpen. Door ouderen zonder geheugenklachten te onderzoeken hopen we informatie te verzamelen over hoe deze stapeling tot stand komt en welke factoren hiermee samenhangen. We kijken ook hoe het geheugen verandert over tijd en of we kunnen voorspellen bij wie dit verandert. Het bepalen van factoren die stapeling van dit eiwit en geheugenveranderingen in gezonde mensen kunnen voorspellen is van groot belang. Met deze informatie kunnen we in de toekomst mensen met een hoog risicoprofiel behandelen om het ontstaan van geheugenklachten, zoals bij de ziekte van Alzheimer, af te remmen of te  voorkomen. Wij willen dit onderzoek bij eeneiige tweelingen uitvoeren om een beter inzicht te krijgen in de erfelijke factoren die een rol spelen bij amyloidstapeling. Uit eerder onderzoek is gebleken dat de overeenkomst voor de ziekte van Alzheimer binnen eeneiige tweelingparen ongeveer 50% is. Dit geeft aan dat naast erfelijke oorzaken de invloed van omgeving ook belangrijk is bij het ontstaan van deze ziekte. Er is op dit moment nog weinig bekend over de overeenkomst in amyloidstapeling binnen eeneiige tweelingparen zonder geheugenklachten.  We werken samen met onderzoekers in Engeland waar ook ouderen deelnemen aan een soortgelijk onderzoek.

Amyloidstapeling meten we met het eiwit amyloid in het hersenvocht en met een Positron Emissie Tomografie (PET) scan. Als voorspellers gebruiken we tests voor het denkvermogen, de doorbloeding van de hersenen, de verbinding tussen hersencellen, de grootte van de hersenen, erfelijke risicofactoren en eiwitten in het hersenvocht en bloed.

Hoe wordt het onderzoek uitgevoerd?

Het onderzoek heeft een aantal onderdelen en neemt bij elkaar drie dagen in beslag. Deze onderdelen zijn verspreid over twee jaar en kunnen op dezelfde dagen bij u en uw tweelingbroer/-zus afgenomen worden. Hieronder staan alle stappen.

1) Telefonisch interview

Met een aantal korte tests en vragenlijsten wordt vastgesteld of u in aanmerking komt voor deze studie, dit zal ongeveer 30 minuten in beslag nemen. Als u in aanmerking komt kunt u beslissen of u mee wilt doen aan het vervolg van het onderzoek.

2) Huisbezoek

Dit zal ongeveer drie uur in beslag nemen en kan als u dat wenst ook in het VUmc plaatsvinden. Het huisbezoek bestaat uit:

• een gesprek met een arts of onderzoeksassistent en een lichamelijk onderzoek
• een onderzoek naar geheugen, leervermogen en taalgebruik (neuropsychologisch onderzoek)
• een bloedafname. Duur vijf minuten, u voelt een korte prik, dit kan eventueel ook in het VUmc gebeuren

3) VUmc bezoek

Een selectie van tweelingen die allebei aan het onderzoek kunnen deelnemen zal vervolgens uitgenodigd worden om naar het VUmc te komen voor:

• een MRI- scan van de hersenen: duur 30 minuten
• een PET-scan van de hersenen: duur 2 uur, met 30 minuten pauze.
• een ruggenprik: duur 15 minuten, u voelt een prik in de onderrug vergelijkbaar met de bloedafname
• een magneto-encefalogram (MEG): duur 30 minuten
• een echo van de halsvaten: duur 30 minuten
• een oogonderzoek waarbij een foto van het netvlies wordt gemaakt: duur ongeveer 15 minuten, u zult hierna een korte periode wazig zien

Wanneer u de onderzoeken uit stap 3 hebt ondergaan wordt u na twee jaar opnieuw uitgenodigd voor een gesprek met een arts en een neuropsychologisch onderzoek. Dit onderzoek zal ongeveer drie uur in beslag nemen en kan zowel thuis als in het VUmc plaatsvinden.
U kunt van onderdelen van het onderzoek afzien en op ieder moment beslissen om te stoppen met deelname aan het onderzoek. Meer  informatie over de testonderzoeken vindt u in de brochure.

Wat betekent meedoen voor u?

Als u aan dit onderzoek meedoet, zal er in totaal ongeveer 12 uur onderzoek worden uitgevoerd, verspreid over drie dagen. Tijdens de testdag(en) in het VUmc zal er voor lunch worden gezorgd.

Voordelen van deelname aan dit onderzoek

U levert een bijdrage aan de wetenschap waardoor het naar verwachting in de toekomst beter mogelijk zal worden de ziekte van Alzheimer op tijd te herkennen en te behandelen. U heeft zelf geen direct voordeel van deelname aan dit onderzoek. Als u daar prijs op stelt, ontvangt u een aantal uitslagen, zoals uw cholesterol- en bloedsuikeruitslagen.

Risico’s van het onderzoek

Er kunnen kleine risico’s aan het onderzoek verbonden zijn:

• PET-scan: zeer kleine kans op een allergische reactie en een verwaarloosbare stralenbelasting van 4.1 mSv.
• Ruggenprik: kleine kans op hoofdpijn
• Netvliesfoto: tijdelijk last van pupilverwijding, waardoor u een korte periode wazig ziet

Mocht er bij toeval een afwijking bij de testen worden gevonden die gevolgen heeft voor uw gezondheid, dan zult u daarvan op de hoogte worden gebracht. Als dat nodig is zullen wij u verwijzen naar de huisarts.

Vrijwilligheid van deelname

U bent er geheel vrij in al of niet aan dit onderzoek mee te doen. U kunt ook eventueel delen van het onderzoek overslaan. Als u wel meedoet, kunt u zich altijd bedenken en toch stoppen,  ook tijdens het onderzoek.

Verzekering

Voor eventuele schade die het gevolg is van het onderzoek is volgens de wettelijke eisen een verzekering afgesloten. Het contactadres in Nederland is:

Onderlinge Waarborgmaatschappij Centramed
Postbus 191
2270 AD Voorburg
Telefoonnummer: 070-3017070

Indien u meent schade te hebben opgelopen dan kunt u hierover ook contact opnemen met uw arts of met het instituut ondersteuning patiëntenzorg van het VUmc. Verdere informatie over de verzekering is verkrijgbaar.

Wat gebeurt er met de gegevens

Het VUmc is verplicht uw onderzoeksgegevens 15 jaar te bewaren. Daarvoor geeft u toestemming als u meedoet aan dit onderzoek. Als u dat niet wilt, kunt u niet meedoen aan dit onderzoek. Het NTR bewaart uw onderzoeksgegevens en brengt de gegevens in verband met eerder verzamelde informatie, bijvoorbeeld over leefgewoonten. Soms werken wij samen met andere universiteiten en bedrijven, waarbij uw data mogelijk gebruikt worden. Uw identiteit blijft dan beschermd en zal nooit aan derden bekend gemaakt worden.

De gegevens die in het kader van dit onderzoek over u verzameld worden, worden vertrouwelijk behandeld en bewaard onder een nummer, niet onder uw naam en persoonlijke gegevens. In publicaties zal uw naam niet terug te vinden zijn. Alle gebruikelijke waarborgen ter bescherming van uw privacy in het ziekenhuis zullen ook tijdens het onderzoek gelden. Mocht er in uitzonderlijke gevallen behoefte bestaan aan een onafhankelijke mening, dan kunnen de medische gegevens van deelnemers ook worden ingezien door de medisch-ethische toetsingscommissie. Om de kwaliteit en betrouwbaarheid van het onderzoek te garanderen kan de arts toestemming geven aan andere mensen om uw gegevens te bekijken. Alle personen die de gegevens in (kunnen) zien hebben een geheimhoudingsplicht.

Onkostenvergoeding

Wanneer u voor de bezoeken aan het VUmc door deelname aan dit onderzoek reiskosten moet maken, zullen wij deze vergoeden. Als dank voor uw deelname aan dit onderzoek wordt u als u het huisbezoek ondergaat een VVV-bon ter waarde van €10 aangeboden, wanneer u ook wordt uitgenodigd in het VUmc krijgt u tevens een VVV-bon ter waarde van  €50. Bij het bezoek na twee jaar ontvangt u nog een VVV-bon van €15.

Goedgekeurd door Medisch Ethische Toetsingscommissie (METC)

De toetsingscommissie van het VUmc heeft dit onderzoek goedgekeurd. Meer informatie over de goedkeuring is verkrijgbaar.

Nadere informatie

Mocht u na het lezen van deze brief, voor of tijdens het onderzoek nog meer informatie willen ontvangen, of komen er nog vragen bij u op, dan kunt u altijd contact opnemen met dr. Den Braber, telefonisch te bereiken via 020-5982723.

Als u er prijs op stelt informatie over dit onderzoek in te winnen bij een arts die niet bij de uitvoering van het onderzoek betrokken is, dan is dr. J. Killestein bereid uw vragen te beantwoorden. Hij is te bereiken via telefoonnummer 020-4442834.

Ondertekening toestemmingsformulier

Als u besluit mee te werken, zullen wij u vragen een formulier te ondertekenen, dit formulier kunt u hier bekijken als PDF. Hiermee bevestigt u uw voornemen om aan het onderzoek mee te werken. U blijft de vrijheid behouden om wegens voor u relevante redenen uw medewerking te stoppen. De arts zal het formulier eveneens ondertekenen en bevestigt daarmee dat zij u heeft geïnformeerd over het onderzoek, deze informatiebrief heeft overhandigd en bereid is om waar mogelijk in te gaan op nog opkomende vragen.

Brochure

Een brochure over deelname aan wetenschappelijk onderzoek en een brochure over MRI- en PET-scan, MEG, ruggenprik, echo van de halsvaten en oogonderzoek is verkrijgbaar.

Wij danken u voor het lezen van deze informatie en hopen u bij dit onderzoek te mogen verwelkomen.

Met vriendelijke groet,

dr. Anouk den Braber, onderzoeker NTR, tel. 020-5982723

drs. Elles Konijnenberg, arts-onderzoeker, tel. 020-4448527

drs. Mara ten Kate, arts-onderzoeker, tel. 020-4443337

dr. P.J. Visser, Alzheimer centrum VUmc, tel. 020-4440679